Յուսուֆ Քարշ — դիմանկարային լուսանկարչության ամենաակնառու վարպետը
«Եթե, նայելով իմ դիմանկարներին, դուք ավելի կարևոր բան սովորեք դրանցում պատկերված մարդկանց մասին, եթե դրանք օգնեն ձեզ դասավորել ձեր զգացմունքները մեկի նկատմամբ, ում աշխատանքը հետք է թողել ձեր ուղեղում, եթե նայեք լուսանկարին և ասեք. Այո, դա նա է», և միևնույն ժամանակ դուք ինչ-որ նոր բան եք սովորում մարդու մասին, ապա սա իսկապես լավ դիմանկար է»:
Յուսուֆ Քարշը հայազգի կանադացի լուսանկարիչ է և 20-րդ դարի ամենակարևոր դիմանկարային լուսանկարիչներից մեկը։ Յուսուֆը ծնվել է 1908 թվականին Թուրքիայի հարավ-արևելյան Մարդին քաղաքում, այնուհետև 14 տարեկանում ընտանիքի հետ փախել է Սիրիա, իսկ հետո հայտնվել Կանադայում, որտեղ սկսել է աշխատել իր հորեղբոր լուսանկարչական ստուդիայում, ով նկատելով, որ տղան տաղանդ ուներ, նրան ուղարկեց սովորելու Բոստոն՝ լուսանկարիչ Ջոն Գարոյի մոտ։
Նրա առաջին ցուցահանդեսը, որը կազմակերպվել էր Կանադայում, որտեղ նա վերադարձել էր ԱՄՆ-ում սովորելուց հետո, գրավեց Կանադայի այն ժամանակվա վարչապետի ուշադրությունը, ով Յուսուֆին հրավիրեց նկարահանել երկրի բարձրաստիճան հյուրերի դիմանկարները։
Արդեն 1941 թվականին Քարշը լայն ճանաչում ձեռք բերեց Օտտավա կատարած այցի ժամանակ Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Ուինսթոն Չերչիլի նկարի շնորհիվ, որը Յուսուֆին միջազգային ճանաչում բերեց։ Մամուլում այս լուսանկարը ստացել է «Մռնչող առյուծ» (The Roaring Lion) հնչեղ անունը, իսկ ավելի ուշ այն ճանաչվել է պատմության մեջ ամենավերատպված լուսանկարչական դիմանկարը։
Յուսուֆ Քարշը ստեղծել է դիմանկարի իր ոճը: Նա վարպետորեն օգտագործեց լույսի խաղը։ Այս տղամարդը լուսանկարել է հսկայական թվով հայտնի մարդկանց ամբողջ աշխարհում։ Նրա բոլոր լուսանկարները փոխանցում են լուսանկարված մարդու էությունը, ցույց են տալիս այն կերպարը, որը հեղինակը որսացել և ֆիքսել է իր օբյեկտիվով։ Որպեսզի կարողանանք երկար տասնամյակներ վայելել բարձր արվեստի բարձր վարպետությունը։
Իր կարիերայի ողջ ընթացքում Քարշը հրատարակել է դիմանկարների 15 գիրք։ Յուսուֆի լուսանկարածների թվում են Մուհամեդ Ալին, Ֆիդել Կաստրոն, Էլիզաբեթ Թեյլորը, Ջոն Քենեդին և նրա կինը՝ Ժակլինը, Պաբլո Պիկասոն, Ալբերտ Էյնշտեյնը, Էռնեստ Հեմինգուեյը, Նիկիտա Խրուշչովը և Անգլիայի թագուհի Եղիսաբեթ II-ը։
Յուսուֆ Քարշը Գինեսի ռեկորդների գրքում ճանաչվել է դիմանկարային լուսանկարչության ամենակարկառուն վարպետ։ Քարշի կատարած հոյակապ դիմանկարները կտպավորեն գալիք սերունդներին, նրա գեղարվեստական վարպետության շնորհիվ նրանք կիմանան, թե ինչպիսին են եղել պատմության այս շրջանի հայտնի դեմքերը։
Արդեն մեր ժամանակներում՝ 2017 թվականի հունիսի 9-ին, Օտտավայի կենտրոնում՝ Château Laurier-ի ճարտարապետական համալիրի դիմաց, որտեղ երկար տարիներ աշխատել է հայ լուսանկարիչը, տեղի ունեցավ Յուսուֆ Քարշի կիսանդրու բացման արարողությունը։
Իդա Կար — բոհեմական լուսանկարիչ
Իդա Կար (1908-1974) — Իդա Քարամյան — համարվում է 20-րդ դարի բրիտանացի ամենահայտնի լուսանկարիչներից մեկը։ Այրիս Մերդոկի, Յուջին Իոնեսկուի, Ժան-Պոլ Սարտրի, Անդրե Բրետոնի և այլոց լուսանկարչական դիմանկարները նրան «բոհեմ լուսանկարչի» համբավ են բերել։ Լուսանկարչի աշխատանքում առանձնահատուկ տեղ են զբաղեցնում 50-ականների վերջին Հայաստանում արված լուսանկարները։
Իդան ծնվել է Տամբովում, իսկ երբ աղջիկը 8 տարեկան էր, նրա ծնողները տեղափոխվել են Իրան, ապա՝ Եգիպտոս։ 20 տարեկանում նա եկավ Ֆրանսիա՝ բժշկություն սովորելու, բայց մի օր Փարիզով քայլելիս Իդան կանգ առավ ֆոտոստուդիայի դիմաց։
Դռան մոտ կանգնած էր տերը, ով աղջկան ուշադիր նայելուց հետո հարցրեց՝ կցանկանա՞ դառնալ իր օգնականը։ Իդան, առանց վարանելու, համաձայնեց պայմանով, որ ազատ ժամանակ իրեն թույլ կտան օգտվել ստուդիայի սարքավորումներից։ Այսպես սկսեց նրա կարիերան որպես լուսանկարիչ։
1945 թվականից նա երկրորդ ամուսնու հետ տեղափոխվել է Լոնդոն, որտեղ կանցկացնի իր կյանքի մնացած մասը։ Անգլիայում Կարը հանդիպեց շատ հայտնի մարդկանց, արվեստագետների, արվեստագետների։ Արդեն 1956 թվականին կայացել է լուսանկարչի առաջին ցուցահանդեսը։ Հայտնի դարձած Իդա Կարը սկսեց նկարահանել այն ժամանակվա բոլոր հայտնիներին, ովքեր այցելեցին Անգլիա։
Լուսանկարչի աշխատանքն այնքան ուժեղ ազդեցություն է թողել բրիտանացի քննադատների վրա, որ նրա աշխատանքի մերկացումից հետո նրանցից շատերը սկսել են լուսանկարչությունը ճանաչել որպես իսկական արվեստ:
Իդա Կարը դարձավ այն սակավաթիվ արևմտյան լուսանկարիչներից մեկը, ում թույլ տվեցին գալ Խորհրդային Միություն և աշխատել երկրում: Երկու անգամ այցելել է Հայաստան՝ 1957-ին և 1962-ին։
Արա Գյուլեր — «Ստամբուլի աչք»
Արա Գյուլերը (1928-2018) հայազգի հայտնի թուրք լուսանկարիչ է, արժանացել է «Ստամբուլի աչք» և «Ստամբուլի լուսանկարիչ» կոչումներին։ Նրա աշխատանքը վաղուց ճանաչվել է որպես համաշխարհային լուսանկարչության դասական։ Իսկ 2000 թվականին Արա Գյուլերը Թուրքիայում ճանաչվել է «Դարի լուսանկարիչ»։
«Լուսանկարչությունը արվեստ չէ. Սա ավելին է, քան արվեստը։ Լուսանկարիչները մատենագիրներ են, որոնք արձանագրում են ներկայի տեսողական պատմությունը: Նայեք 19-րդ դարի լուսանկարներին. Նրանք մեզ իսկական տպավորություն են թողնում այդ ժամանակի մասին։
Պատմաբանները հույզեր և երևակայություններ են դնում իրենց գրքերում, բայց լուսանկարներն ասում են ճշմարտությունը: Հետևաբար լուսանկարչությունն ավելին է, քան արվեստը: Լուսանկարները կենդանի պատմություն են։ Արվեստը չի ասում ճշմարտությունը, այն գործ ունի գեղարվեստական գրականության հետ»:
1961 թվականին Բրիտանական լուսանկարչության տարեգրքում Գյուլերը նկարագրվել է որպես աշխարհի լավագույն լուսանկարիչներից մեկը։ Նույն թվականին Արա Գյուլերը դարձավ միակ թուրք լուսանկարիչը, ով դարձավ Ամերիկյան ֆոտոլրագրողների միության անդամ։ 1960-ականներին Արա Գյուլերի լուսանկարները շատ ու շատ պահանջված էին։ Դրանք ներառվել են բազմաթիվ գրքերում, նրա ցուցահանդեսներն անցկացվել են ամբողջ աշխարհում։ 1962 թվականին Գյուլերը ստացել է «Լեյկայի վարպետ» (Master of Leica) կոչումը։
1970-ականներին Գյուլերն իր տեսախցիկով հարցազրույցների է մասնակցել բազմաթիվ քաղաքական գործիչների և արվեստագետների, այդ թվում՝ Ուինսթոն Չերչիլի, Ինդիրա Գանդիի, Մարիա Կալլասի, Ալֆրեդ Հիչքոքի, Մարկ Շագալի, Սալվադոր Դալիի, Պաբլո Պիկասոյի և այլոց հետ։
Ամբողջ աշխարհում անցկացվել են Գյուլերի լուսանկարների ցուցահանդեսներ, հրատարակվել են բազմաթիվ գրքեր և երկու տասնյակ անձնական ալբոմներ։ Հսկայական է նաև պարգևների ցանկը, այդ թվում՝ Հայոց պատրիարքարանի 70-ամյակի Պատվո շքանշանը և Պատվո լեգեոնի շքանշանը։
